دیدار معنوی مثنوی

دیدار معنوی مثنوی

وحی الهی در نظر عارفان 

شمس تبریزی در مقالات خویش گفته است :

" زهی قرآن پارسی ؛ زهی وحی ِ ناطق ِ پاک !" 1

مولانا نیز سروده است :

نه نجوم ست و نه رمل ست و نه خواب

وحی ِ حق ، والله اعلم بالصّواب

از پی ِ روپوش عامه ،در بیان

"وحی ِدل" گویند آن را صوفیان

{می فرماید صوفیه وقتی بر اثر صفای درون به خویشتن خویش دست یافته ، وحی الهی را در می یابند

برای خلاص شدن از حملۀ عوام و اوباش و خشک مذهبان ، دعوی ارتباط مستقیم با خدا بر اثر وحی را

پنهان کرده تنها می گویند مثلا "دلم بمن چنین و چنان گفت "}

توضیح آنکه ، اگرچه در زبان پارسی و عربی "وحی" و "الهام" را اغلب بجای هم استعمال می کنند ،اما

در مقام بررسی معانی ،تفاوت آن دو را هم در نظردارند. واژۀ وحی که در لغت با معانی متفاوت "سخن ِ

آهسته، کتابت ،الهام،نامه"بکار می رود اختلاف نظری حادی را میان صوفیه و متشرعان پدید آورده ست.

در این که صوفیه عموما دعوی ارتباط شخصی و قلبی با خدا دارند ، حرفی نیست . موضوع بحث برانگیز

نوع این ارتباط است.فقها هرگونه اتصال کلامی میان خدا و بشر را تنها برای پیامبران جایز می دانند. آنان

 وحی را تنها با معنی "الهام" یعنی به دل افکندن در مورد غیر پیامبران می پذیرند۰الهام دربارۀ حیوانات و

اشیاء نیز می تواند بکار رود. اما صوفیه افزون بر پذیرش چنین معنایی برای "الهام"، مانند متشرعان منکر

ارتباط کلامی میان پروردگار و بشر نیستند . از این روست که شمس ِ پارسی زبان ، در مقام ِستایش از

استعداد ِ وحی پذیری خویش می گوید "آفرین بر قرآنی که بر دل من به زبان پارسی فرود آمده ست".

مولانا نیز نوع این ارتباط اولیاء با حق را درونی و در فراسوی حواس پنجگانه می داند:

پس محل وحی گردد گوش جان 

وحی چبود؟گفتنی از حس نهان 

گوش جان و چشم جان جز این حس است 

گوش عقل وگوش ظن، زاین مفلس است

 شمس تبریزی در جای دیگری از"مقالات"باز فراتر از این رفته می گوید :

"در درویش کامل ، متکلم خداست" (2)

این سخن نکتۀ پر اهمیتی را مطرح می کند. چنانچه تعبیری درست از آن به عمل نیاید، می تواند به

یک نقطۀ ضعف برای دیدگاه صوفیه تبدیل شود. البته شمس تبریزی همانجا با تمثیلی موقعیت آ ن

درویش را شرح می دهد:" این درویش فانی ست، محو شده .سخن از آن سر می آید.[وقتی که]

بر پوست دهل می زنی، بانگی می آید؛ و آن وقت که آن حیوان زنده بود، اگر [بر] پوست زدی بانگ

آمدی؟" یعنی درویش کامل که فانی در حضرت حق است از خود اختیاری ندارد؛ و اصلا روح و ارادۀ

وی وجود خارجی ندارد تا از خود حکمی صادر کند. همین معنی را مولانا در بیتی درخشان میآورد

این معیتّ با حق است و جبر نیست

این تجلیّ ِ مَه است، این ابر نیست ... 

می فرماید در وقت اتصال به حق، دیگر ذره ای از ابرِ وجودِ مادی درویش یا عارف باقی نمانده است

تا مردم مثلا شاهد نور ماه از پس ابری نازک باشند. اکنون سوال اینجاست این اتصال، دائم است

یا موقت؟ بیشتر عارفان قرون نخستین پیدایش تصوف،چنین اتصالی را همیشگی نمی دانستند،

ولی با گسترده تر شدن این جنبش،پیران به نوعی خداگونه تصور و تصویر شدند؛چنانکه در جایی

از مقالات شمس، وی بر کار و کردار پیری پرحشمت به نام ابومنصور مُهر تایید می زند. خلاصۀ

ماجرا چنین است که جوانی از مریدان آن شیخ،بر پسر وی دل باخت و البته وی از ضمیر مرید

با خبر بود. به پسرش گفت با او مهربانی کن . سپس در موقعیتی که به نظر می رسد،آن مرید

از دست معشوق زمینی به تنگ آمده بود، وی را کشته و قصد فرار می کند. شیخ او را نزد خود

خوانده و می نوازد،چرا که می داند وجود معشوق زمینی حجاب راه مرید در اتصال به حق بود.

نه در آن زمان و نه امروزه در هیچ دادگاهی چنین قتل نفسی را نمی بخشند . سخن ما هیچ

بر سر اتفاق افتادن چنین امری در آن دوران نیست. سخن در این جاست که شیخی به جای

خدا داوری کند ،چرا که همیشه در او فانی ست . و دیگر تو خود حدیث مفصل بخوان ....... 

 اینک خلاصۀ متن از مقالات شمس ص250:

"شیخ ابومنصور را پسری بود سخت با جمال. جوانی را دل به او رفته بود و شیخ،واقف بود، به

نورِ دل ،نه به اراجیف .که شیوخ را //// خبر از طریق الهام و وحی آید.///و آن جوان از آتش عشق

آمد برِ شیخ ،که من مرید می شوم. شیخ قبول کرد.///با محرمان خود به راز می گفت که در این

جوان گوهری ست عظیم، و حجابی ست عظیم .//می فرمود پسر را که در خلوت آید با آن جوان

و مُغامِزی ِ او می کند [یعنی با او مهربانی و دلجویی کند] تا شبی جوان قصد ِ پسر کرد.حاصل،

او را کشت و قصد کرد که بیرون آید و بگریزد.شیخ،صوفیان را بیدار کرد و گفت فلان، چنین حرکتی

کرده است و می خواهد که بگریزد، ما راه را بر او بسته ایم، در را نمی یابد،همه به اطراف،دیوار

می بیند،بیم است که زهرۀ او بدرد.برویداو را بگویید که شیخ تو را می خواند و احوالت می داند.

بیامدند در را باز کردند و خانه غرقِ خون دیدند، اما نیارستند فریاد کردن از ترس اشارت شیخ!!!!

///شیخ،خندان خندان پیش آمد ،در کنارش گرفت و خرقۀ خود بیرون کرد و در او پوشانید و گفت:

تو را همین حجاب مانده بود تا به این مقام برسی ... "

                                                                          پایان 

زیرنویس

1) مقالات، ج اول ، ص249

2) همان ، ج اول ، ص 173